دانلود مقاله نحوه ی گذراندن اوقات فراغت و نظریه های مربوط به آن

مقدمه:
یکی از مسائل بسیار مهم و در خور توجهی که در فصل تابستان ذهن والدین و مربیان را به خود مشغول می دارد، فرارسیدن اوقات فراغت دانش آموزان است و این که با این زمان طولانی اوقات فراغت دانش آموزان است و این که با این زمان طولانی اوقات فراغت چه باید بکنند و چه تمهیداتی بیندیشند تا کمتر مورد اعتراض فرزندان قرار بگیرند، زیرا عده ای از آنها در این ایام مدام به والدین می گویند : حوصله ما سر می رود ما را جایی ببرید و برای ما مشغولیتی فراهم کنید. از طرف دیگر در خانواده هایی که فرزندان متعددی دارند، معمولاً میزان اصطکاک بین آنها افزایش می یابد و وجود درگیری ها و ضرب و شتم ها و نیز انجام تنبیهات بدنی توسط والدین، فضای خانه را ناامن و مشکل آفرین می کند و گاه حضور بیش از اندازه فرزندان در فضای کوچه که با نظارت(CONTROL ) کمتر والدین همراه است، موجب فراگیری رفتار نامطلوب شده، بدآموزی های ناشی از حضور افراطی در کوچه و خیابان دردسرهای تازه ای برای والدین فراهم می نماید. گاهی متعاقب این حضور طولانی شاهد بروز بزهکاری ها در برخی از دانش آموزان در دوره تعطیلات تابستان هستیم.
اینک سوال این ست که به منظور افزایش بهره وری توانمندی های فرزندان و نیز پربار ساختن اوقات فراغت آنان باید به چه روش هایی متوسل گردید و چه نوع تمهیداتی اندیشید تا شاهد رشد و شکوفایی هرچه بیشتر فرزندان این مرز و بوم اسلامی و نیز کاهش بزهکاری ها در سطح جامعه و به ویژه در میان نوجوانان بوده، مسیر تعالی آنان را هموار سازیم؟
«به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه می گذارنید تا بگویم که هستید و فرزندان خود را چگونه تربیت می کنید. » (فرانسیس دوکه)
در عصر حاضر مقوله اوقات فراغت از چنان اهمیتی برخوردار است که اکثر جوامع برای بهینه سازی این زمان، تمامی امکانات نرم افزاری و سخت افزاری خود را به کار می گیرند. بنابراین ابتدا به معنای فراغت می پردازیم.
فراغت به معنای فرصت هایی است که انسان در آن عهده دار هیچ نوع کار موظفی نباشد. به این معنی که فرد فارغ از قید زمان و تعهدات حرفه ای به آن چه دلخواه اوست، می پردازد. به عبارت دیگر آزادی از الزام در فعالیت ها یکی از ویژگیهای برجسته اوقات فراغت محسوب می شود. از جمله شاخص های دیگر آن کمرنگ شدن میزان کنترل اجتماعی است. نکته ای که در این جا قابل بررسی می باشد این است که ملاک های فوق – نبود الزام و کمرنگ شدن کنترل اجتماعی – می توانند عملکردی دوگانه داشته باشند. به این معنی که از طرفی ذهن فراغتی یافته، امکان خلاقیت فراهم می شود و از سویی دیگر به علت کاهش نظارت اجتماعی زمینه بروز ناهنجاری ها ایجاد می گردد. تامل در این موارد ما را متوجه اهمیت و ضرورت کیفیت گذران اوقات فراغت می سازد، به طوری که می توان گفت صرفنظر از سایر عوامل موثر تربیتی، گرایش افراد به هر یک از این دو سو تابعی است از نحوه گذراندن اوقات فراغت آنها بر این اساس هدایت و غنی سازی اوقات فراغت از طریق برنامه ریزی دقیق می تواند به هدایت این فرصت ها به سمت سلامت روانی و خلاقیت افراد بینجامد و چنانچه تمهیدات ضروری برای آن اندیشیده نشود منجر به چالش ها و آسیب های اجتماعی خواهد شد.
معنای اوقات فراغت :
چنانچه از گروهی از مردم که به شکل تصادفی برگزیده شده اند بپرسیم که نظرتان درباره اوقات فراغت چیست؟ پاسخ های متفاوتی می دهند. عده ای ممکن است بر این باور باشند که اوقات فراغت مدت زمانی است که پس از انجام کار یا انجام وظایف و مسئولیت ها باقی می ماند. عده ای دیگر ممکن است به فعالیت های خاصی نظیر تماشای تلویزیون، شرکت در فعالیت های ورزشی، صرف غذا در بیرون از منزل، باغبانی یا هزاران نوع فعالیت دیگری که ممکن است برای آنان جالب باشد اشاره کنند. افزون بر این موارد، ممکن است افراد دیگری به تجربیات، یا کیفیت های خاصی توجه داشته باشند، یعنی موقعیت های ویژه ای که ایام فراغت برای آنان فراهم می آوزد تا بتوانند هر کاری که دوست دارند انجام بدهند. بنا به سلیقه خود تفریح و ورزش کنند و اموری را تجربه کنند که در اوقات دیگر زندگی برایشان امکان پذیر نباشد. عده ای نیز ممکن است اوقات فراغت را موقعیتی برای آرمیدن و جبران خستگی ناشی از کار و نوش دارویی برای گریز از فشارها و تنش ها و رهایی از بار زندگی مدرن به شمار آورند.
تنوع این پساخ ها نشان می دهد که اوقات فراغت برای افراد مختلف، معانی گوناگونی دارد و دیگر این که این جنبه از تجربیات زندگانی آدمی بس پیچیده است، اما می توان اجمالاً اوقات فراغت را به عنوان بازمانده وقت (اوقات غیرموظف) و نیز به عنوان فعالیت (ACTIVITY) مانند تماشای تلویزیون و به عنوان عملکرد ( یعنی انجام اعمالی مفید برای اشخاص و به طور خاص برای جامعه ) یا به عنوان آزادی عمل درنظر گرفت .
مفهوم فراغت :
اصطلاح فراغت معمولاً با ویژگیهایی چون «آزادی از اضطرار» ، «فرصتی برای انتخاب»، «زمانی فراتر از اوقات کار» یا زمان آزاد بعد از انجام وظایف اجتماعی توصیف می شود. پرسش از مفهوم فراغت، پاسخ های متفاوتی می طلبد، عموماً فراغت در معنای متضاد با کار به کار می رود، اما گاهی آنچه برای یک نفر کار محسوب می شود همان فعالیت برای دیگری در حکم فراغت است. آزادی از الزام اگرچه اغلب به عنوان کلید توجه به فراغت محسوب می شود ولی بسیاری از فعالیت های جمعی خانگی، اجتماعی و داوطلبانه که غیر کار محسوب می شوند، به طور قابل ملاحظه ای با الزام همراه هستند. برخی به اوقات فراغت به عنوان فرصتی برای آرامش و استراحت می نگرند، هر چند که بیشتر مردم اوقات فراغتشان را به انجام خدمت، مطالعه، آموزش جدی یا نوشتن یک کتاب اختصاص می دهند. چنان که ملاحظه می شود تعریف مفهوم فراغت به آسانی ممکن نیست اما با تعمق در ادبیات مربوط به آن، می توان سه ویژگی اساسی از فراغت را ارائه داد :
الف ) فراغت به مفهوم «مازاد»، زمانی که برنامه و وظایف الزام آوری برای آن درنظر گرفته نمی شود.
ب ) فراغت به معنای حالتی از بودن، یک نگرش، شیوه ای از انجام امور.
ج ) فراغت در مفهوم کارکردی، فعالیت آزادانه انتخاب شده ای که به شکل گیری شخصیت منجر می شود.
وجه مشترک همه این مفاهیم، آزادی از ضرورت و اجبار است. این ویژگی با نگرش اکثر افراد نیز مطابقت دارد. مفهوم فراغت در نزد عموم غالباً با تأکید بر آزادی از الزام همراه است. در این معنا فراغت آن چیزی است که شما مایل به انجام آن هستید نه آن چه مجبور به انجام آن باشید. (بمل و بمل ، 1996).
آلن بیرو در بحث از اوقات فراغت و معنای آن می نویسد: فراقت از LEISIR مصدر قدیمی مبدل شده به اسم مصدر و از ریشه ی لاتینی LICER به معنای "مجاز بودن" گرفته شده است (دوزات)2
فراغت در برابر کار قرار می گیرد ، لیکن تعریف آن بدون توجه به مجموعه حیات اجتماعی، سطح فنون، شیوه ی زندگی، مدل های اجتماعی- فرهنگی مسلط ممکن نیست.
همچنین رابطه ای نزدیک بین اشکال کلی تولید، سازمان اقتصادی، شیوه های توزیع عادلانه ی درآمدها و صورت، مدت و کیفیت گذران اوقات فراغت وجود دارد.
اوقات فراغت فقط زمان آزاد شده از کار نیست، بلکه فعالیتی غیر اجباری است 3 . در فرهنگ عمید نیز درباره ی تعریف و معنای اوقات فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است4
دوزمایه 5می نویسد: گذران اوقات فراغت دربرگیرنده ی مجموعه ای از اشتغالاتی است که فرد با کمال میل بدان پردازد، خواه به منظور استراحت، خواه برای ایجاد تنوع، خواه با هدف گسترش اطلاعات و آموزش خویشتن بدون توجه به اهداف مادی و خواه برای مشارکت اجتماعی ارادی و بسط توان آزاد ئ خلاقش، بعد از آنکه از الزامات حرفه ای ، خانوادگی و اجتماعی فارغ گشت6.
___________________

2- DAUZAT
3-آلن بیرو: فرهنگ علوم اجتماعی، صفحه ی 202.
4- فرهنگ عمید: صفحه ی 906
5- J.DUMAZDIER
6- پیشین، ص 203

ارسطودر باب اهمیت آسایش می نویسد : همچنان که بارها گفته شده است آسایش هدف کار است7. شایان ذکر است که آسایش (به یونانی SCHOLE) در این گفتار به معنای سرگرمی(PAIDIA) نیست، بلکه مراد از آن رهایی ذهن از اشتغالات زندگی مادی است. ذهنی که از آسایش برخوردار باشد بهتر می تواند فضایل را در خود بپرورد از این رو معنای آسایش بیکارگی نیز نمی تواند باشد. زیرا ذهن آسوده (به این معنی) پیوسته در حال فعالیت است. شنیدن نواهای دلنشین موسیقی و اشعار نغز و همدمی با دوستان یکدل و از همه مهمتر تفکر، فعالیت هایی است که روان آدمی را در حال آسایش به فضائل آراسته می دارد8.
به نظر می رسد که فردی خوب می تواند معنای آسایش را دریابد، که در موقع پرداختن به کار جدی باشد.
ارسطو نیز می گوید: برای لذت بردن از آسایش، نخست باید در پرتو کار حوائج زندگی را برآورد. از این رو دلیری و پایداری برای کار و فلسفه برای آسایش و اعتدال و دادگری برای هر دو ضروری است9.
نتیجه ی آن که هم در طول سال تحصیلی و هم در ایام تابستان، فرزندان ما از اوقات فرغت برخوردارند و مهم آن است که ما برای این اوقات به کمک آنها بشتابیم و با همفکری و راهنمایی آنها بتوانیم آنان را به تدوین برنامه ای مناسب برای اوقات فرغت خود ترغیب کنیم، تا اوقات فراغت آنها به گونه ای سازنده، لذت بخش، نشاط آفرینو رضایت آمیز سپری گرددو در پرتو گذران مطلوب این اوقات، آمادگی های لازم برای حضور فعال در مدرسه فراهم آید.

نیازهایی که از طریق اوقات فراغت تامین می شود
گذران اوقات فراغت تامین نیازهایی در پی داردکه به احتضار بدان ها اشاره می کنیم.

1-نیاز به استراحت و رفع خستگی
انسان ها همه ناز به اتراحت و رفع خستگی دارند. پیوستگی در انجام کارها و نبود زمان کافی برای فراغت و استراحت موجب نزول کیفیت کار و نیز پرخاشگری فرد فعال می گردد ولی باید به کودکان و نوجوانان آموخت که زمان استراحت زمان بطالت نیست، بلکه زمانی است که فرد به تمدد اعصاب می پردازدو حاصل آن افزایش بازده است. بدن و ذهن آدمی پس از مدتی کار، خود به خود نیازمند استراحت استو بطور طبیعی بدان می پردازد. پس اوقات فراغت می تواند چنین نیازی را رفع کند.
_____________________
7- ارسطو،سیاست، ص318
8- همان، ص317
9- همان، ص318
2-نیاز به تفریح
پس از انجام کار طی ایامی خاص، آدمی نیاز دارد تا اوقاتی را صرف تفریح کند. نقل می کنند که علی (ع) در روزهای جمعه به بیرون از شهر مدینه و به فصد تفریح می رفتند. پس الگوهای دینی جایگاهی برای تفریحات در زندگانی پربار خود در نظر گرفته بودند.
گاه در ایام فرغت به سفر نیز می توان رفت و پیامبر (ص) فرموده اند که "سافروا تصحوا" مسافرت کنید تا سلامت بمانید. حتی سفرهای کوتاه به بیرون شهر در روزهای جمعه و خوردن ناهار در کنار رودخانه و سبزه زار می تواند تفریحی دلانگیز محسوب شود. به هر حال باید ترتیبی اتخاذ نمود که در ایام سال کودکان و نوجوانان از تفریحات سالم برخوردار بشوند. در مراکز مشاوره یکی از مشکلاتی که خانم ها و کودکان و نوجوانان آنها مطرح می کننداین است که پدر با داشتن امکانات مالی از بردن آنها به سفر و تفریح امتناع می کن. باید دانست که تفریحات موجب انیساط خاطر و سلامت روانی می گردد.
3-سرگرمی و ایجاد تنوع
نیاز دیگری که در اوقات فراغت رفع می شود، نیاز کودکان و نوجوانان به سرگرمی و تنوع داشتن است. بخشی از درگیری های درون منزل که میان کودکان رخ می دهد به این دلیل است که آنها بیکارند و وسیله ای برای سرگرمی ندارند. لذا یکیی برای دیگری ادا در می آوردو او نیز در عوض وی را می زند. اما وقتی هر دو دارای سرگرمی خاصی باشند، فرصت کمتری برای ایجاد مزاحمت و درگیری با یکدیگر دارند.
مسئله ی تنوع نیز امری مهم است و زندگی بدون تنوع خسته کننده می باشد. پس تنوع در گذران اوقات فرغت باعث ایجاد تنوع در زندگی می گردد و تنوع مانع پدیدآیی افسردگی است.آنچه افسرده ها از آن گله مندند، نداشتن تنوع در زندگی و یکنواخت شدن آن است. پس با راهنمایی فرزندان به انجام فعالیت های متنوع، زمینه ی علاقه مندی آنان را به زندگانی فراهم سازیم.

4-شکوفایی استعدادهای شخصی
هر یک از فرزندان ما دارای استعدادهایی است. در تعریف استعداد گفته اند که آن توانایی بالقوه ای است که اگر دز محیطمساعدی قرار بگیرد به شکوفایی می انجامد10.
فردی که استعداد هایش به نحو مطلوبی به شکوفایی رسیده باشد به تعبیر مازلو11 به خود شکوفایی12 دست یافته است.
_____________________
10- ترکسلر و نورث: فنون راهنمایی، ص 9
11- MASLOW
12- SELF- ACTUALZATION

یکی از زمینه هایی که موجبات رشد استعداد ها را فراهم می آورد پرداختن به فعالیت هایی است که فرزند در اوقات فرغت انجام می دهد و از جمله راهایی که می توان از طریق آنها مبادرت به شناخت استعدادهای کودکان و نوجوانان نمود ملاحظه کردن کارهایی است که آنها را با علاقه انجام می دهندو نیز به تکرار آنها می پردازند13. پس در لحظه های آزاد که کودکان و نوجوانان خود مایلند به فعالیتی رو آورند، بهتر می توان به شناخت استعداد ها و علایق آنها پی بردو تمهیدات و امکانات لازم را برای رشد و بالندگی استعدادهایشان فراهم آورد.

5-نیاز به رشد فرهنگی
امروزه توجه به فرهنگ و تغییرات اجتماعی امری حائز اهمیت است و با توجه به توسعه و پیش رفت فناوری اطلاعات می توان در جهت تامین چنین نیازی اقدامات موثر به عمل آورد.
پس غنی کردن اوقات فراغت از طریق تماشای فیلم های فرهنگی می تواند پاسخگوی نیازهای مزبور باشد.شایان ذکر است که بازدید از آثار تاریخی، که معمولا در اوقات فراغت صورت می گیرد، زمینه ی آشنایی بیشتر با سوابق دیرینه ی فرهنگی را فراهم می آورد.
بوردیو، جامعه شناسی که به نهاد آموزش و پرورش توجهی ویژه داشته و به بررسی تاثیر مسائل فرهنگی بر آموزش و پرورش و تحولات آن پرداخته است، می نویسد: عوامل فرهنگی خانواده بر فرآیند ژیش رفت تحصیلی فرزندان موثر است14.
وی غنای فرهنگی خانواده را موجب پیشرفت تحصیلی بیش تر فرزندان آن دانسته، حاصل تحقیقات او این است که خانواده هایی که فرزندان خود را به تماشای تئاتر، سینما، گالری های نقاشی و کنسرت ها و موزه ها می برند موجبات پیشرفت فرزندان خود را فراهم می سازند. او همچنین متذکر می شود که وقتی فرزندان از خانواده هایی به مدرسه می آیند که از غنای فرهنگی بیش تری برخوردارند با محیط مدرسه سنخیت بیشتری احساس می کنندو خود را با آن هماهنگ تر می یابند،مفاهیم و مقاصد معلمان را بهتر درک می کنند و لذا پیش رفت بیشتری دارند.
او با ذکر مثالی می نویسد: مثلا در فرانسه که بر اساس سنت جاری ، معلمان از طبقه ی متوسط جامعه به مدرسه می آیند در درک مقاصد معلمین خود از توانایی بیش تری برخوردارندو به مدرسه علاقه مندی بیشتری را نشان می دهند. به عکس وققتی که انش آموزان از طبقات پایین جامعه وارد مدرسه

_______________________

13- برای کسب اطلاعات بیش تر در خصوص راه های شناخت استعدادها می توانیئ به کتاب "راهنمایی در مدارس امروز" نوشته ی مک دانیل، ترجمه ی دکتر نوابی نژاد مراجعه کنید.
14- زمینه ی فرهنگ شناسی، صفحه ی 44
می شوند، در درک مقاصد معلمان با دشواری بیش تر مواجه می شوند و در مدرسه احساس غربت بیش تری می کنند. لذا ترک تحصیل در گروه دوم (فرزندان پایین) بیش از گروه اول(فرزندان متوسط) است. زیرا آنها از سرمایه ی فرهنگی غنی برخوردار نیستند15.

نتیجه ای که از آرا و نظریات بوردیو می توانیم بدست آوریم این است که اگر اوقات فراغت فرزندان از طریق توجه دادن و ترغیب کردن آنها به امور فرهنگی غنی شود، ضمن سازنده بودن این اوقات، می توان به پیشرفت تحصیلی فرزندان نیز امیدواری بیش تری داشت چرا که خود این امر موجب غنی سازی فرهنگی خانواده و فرزندان می گردد.

6-شکوفایی فردی و اجتماعی
گذران اوقات فراغت باید به نحوی باشد که زمینه های لازم برای شکوفایی فردی و اجتماعی را فراهم نمایند. زیرا شکوفا کردن استعدادها از اهم وظایف تعلیم و تربیت است و انسان بالنده در تفکر مازلو16 فردی است که به خود شکوفایی17 رسیده باشد و یکی از عوالی که به خودشکوفایی فرد کمک می کند، به تعبیرآلن بیرو، گذراندن اوقات فراغت است.
در حین گذران اوقات فراغت که فعالیتی آزاد و اختیاری است. فرد به دلخواه خود به فعالیتی می پردازد که استعداد انجام آن را دارد و به آن فعالیت علاقه مند نیز می باشد.
هرگاه آدمی به فعالیتی بپردازد که هم استعداد آن را دارد و هم بدان علاقه مند است قطعا به شکوفایی در بعد فردی می رسد.
شکوفایی در بعد اجتماعی نیز آن گاه تحقق می یابد که فرد در کنار جمعی به فعالیت بپردازد و از طریق فراگیری مهارت های اجتماعی (SOCIAL SKILLS) و مهارت های زندگی (LIFE SKILLS) به رشد و بالندگی بیش تری دست یابد. علاوه بر این با قرار گرفتن در جمع انسان هایی که توان رهبری جمعی را دارند شناخته می شود و با به دست گفتن رهبری جمع، استعداد رهبری وی به شکوفایی می رسد و علاوه بر آن استعداد های دیگری در او رشد می کند که لازمه ی آن حضور در اجتماع است، مانند رشد استعداد کلامی.
نتیجه آنکه حاصل گذران اوقات فراغت دست یافتن به شکوفایی فردی و جمعی است.

_______________________

15- CULTURAL CAPITAL
16- MASLOW
17- SELF-ACTUALIZATION
انواع فعالیت های مربوط به اوقات فراغت
در اوقات فراغت انسان ها هر یک به فعالیتی روی می آورند که برای آنان رضایت بخش و لذت آفرین باشد. با توجه به تفاوت های فردی از طرفی و نیز تنوع فعالیت ها و سرگرمی ها از سوی دیگر هر کس به فراخور خود به کار و فعالیتی دلخواه مشغول می شود و به تعبیر مولوی:
هرکسی را بهر کاری ساخته اند
مهر آن را در دلش انداختند
هم چنان که خوش بود ما را سفر
دیگری را خوش بود اندر حضر
اما آنچه را که بدان توجه باید کرد این است که ما در مقام والدین چه نوع سرگرمی ها، هنرها یا فعالیت ها را باید برای فرزندان خود تدارک نماییم که برای آنان لذت بخش و رضایت آمیز باشد. بدین لحاظ باید موارد ذیل را مد نظر قرار بدهیم
1-سرگرمی ها و فعالیت هاییی را به آنها پیش نهاد کنیم که متنوع باشد تا آنها خود به فذخور حال خویش از بین آنها انتخابی داشته باشد. پیش نهاد فعالیت ها از این خوب است که به ویژه کودکان گاه برخی از فعالیت هایی را که به آنها علاقه دارند، ممکن است در آن لحظه به خاطرشان خطور نکند و ذکر فعالیت برای آنان به منزله ی تذکر و یاداوری است تا میان آنها گزینش یا گزینش هایی داشته باشند. از سوی دیگر تنوع فعالیت ها خود موجب نشاط و عدم بروز ملال می گردد. حال آنکه انجام فعالیت و سرگرمی واحد موجبات خستگی و ملالت را فراهم می کند.
2-فعالیت های اوقات فراغت با زمان های استراحت آنها تلاقی نکنند.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 25 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید